Ypekolsgea / Ypecolsga
Ypecolsga is een streekdorp en agrarische gemeenschap van middeleeuwse oorsprong aan de doorgaande weg tussen Woudsend en Balk. Het telt ongeveer zeventig inwoners. Voor de dagelijkse voorzieningen gaan de inwoners in de regel naar Woudsend.
Het buurtschap bestaat uit een lange streek van ongeveer drie kilometer en telt een tiental boerderijen. Ze staan grotendeels ten zuiden van de vroegere Wegsloot die rond 1950 is gedempt. Vroeger had het dorpje een eigen kerk. Deze is in de 18de eeuw afgebroken. Er staat nu een klokkenstoel met helmdak op de algemene begraafplaats. Ook zou Ypecolsga vroeger een eigen school gehad hebben.
Ypecolsga bezit een aantal monumentale boerderijen, waaronder de in 1783 gebouwde boerderij ‘Arbeid en Moeite’. Deze boerderij kreeg later de naam ‘De Eersteling’, omdat het de eerste boerderij was die verzekerd werd bij de in 1816 door Age Hylkes Tromp opgerichte ‘Onderlinge Brandwaarbord Maatschappij Anno 1816’. De eertijds door Aede Lútzens beschilderde behangsels in deze boerderij zijn nu te bewonderen in de Ypecolsgakamer van het Fries Scheepvaart Museum in Sneek.
Ypecolsga is het moederdorp van Woudsend, dat door de ligging aan de Ie al gauw veel belangrijker werd dan het moederdorp.
De naam van het dorp komt in 1132 voor als Ipekeldekerke. Het eerste element van de huidige naam is de persoonsnaam Ype, waarvan de kernbetekenis onduidelijk is. Het tweede element ‘kol’ duidt op ‘hoogte’ en sluit aan bij de geografische ligging. Het laatste element ‘gea’ betekent in het Nederlands ‘gebied, streek’.
Waterloo
Tussen Ypecolsga en Trophorne ligt het streekje Waterloo. Officieel hoort het bij Ypecolsga. Niet bekend is hoe dit streekje dezelfde naam heeft gekregen als het Belgische plaatsje ten zuiden van Brussel, waar op 18 juni 1815 Napoleon definitief werd verslagen. Misschien omdat ook hier nogal wat wegen bij elkaar komen.
Voorheen waren dat in hoofdzaak waterwegen. Dat was de Weisleat, die vanaf Woudsend langs liep om uit te komen in de Fokkesleat, die linksaf naar de Sleatemer Mar en rechtsaf naar de Hegemer Mar liep. Verder kwam op dat punt nog de Jan Kuikens Opvaart uit. Bovendien liep er de oude weg Woudsend-Trophorne-Harich langs en evenals nu kwam daar ook de weg uit de Wâlde (Elahuizen) uit.
Op dat kruispunt van (water)wegen stonden twee huizen. Het eerste huisje vanaf Woudsend moet een uitspanning geweest zijn, waar trekschuitpaarden die ‘yn ‘e beage’ liepen konden uitrusten. Het tweede huisje deed dienst als herberg voor de schippers. De vroegere herberg is in 1987 afgebrand en er is een dubbele woning voor in de plaats gekomen. Het eerste witte huisje was later een recreatiewoning en heeft in 2012 plaats gemaakt voor nieuwbouw.
De Weisleat werd rond 1950 gedempt en de weg Woudsend-Balk kwam daarvoor in de plaats. In 2012 is de weg opgewaardeerd en kwam er op het kruispunt Waterloo een rotonde.